Szybkie zajęcie majątku sposobem fiskusa na dłużników

Koniec roku to w urzędach skarbowych okres intensywnych działań egzekucyjnych. Ich celem jest zajęcie majątku dłużników, zanim dojdzie do przedawnienia ich zobowiązań podatkowych. Dzięki temu fiskus zyskuje więcej czasu na ściągnięcie niezapłaconych podatków. Dyskusyjne jest jednak to, czy efekt w postaci wydłużenia terminu przedawnienia utrzymuje się także wtedy, gdy egzekucja okaże się bezprawna.

Dłuższy termin

Na przedawnienie podatku trzeba czekać kilka lat. Zobowiązanie podatkowe wygasa w ten sposób zasadniczo po 5 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Fiskus ma jednak sposoby, aby zyskać jeszcze więcej czasu na ściganie dłużników. Jednym z nich jest podjęcie działań egzekucyjnych.

Zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony, np. zajęcie rachunku bankowego, powoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Stanowi tak art. 70 § 4 Ordynacji podatkowej. Po przerwaniu termin przedawnienia biegnie na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny. Liczy się go od tego momentu od początku.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia następuje za każdym razem, gdy urzędnicy zajmą składnik majątku podatnika i zawiadomią go o tym. Nie ma ograniczenia, że taki efekt osiąga się poprzez zastosowanie tylko pierwszego środka egzekucyjnego, a kolejnych nie. Zastosowanie każdego środka egzekucyjnego powoduje, że termin przedawnienia zobowiązania podatkowego liczy się od początku.

Informacja o zajęciu

To wszystko sprawia, że pod koniec roku urzędnicy - chcąc zapobiec przedawnieniu się podatków - intensyfikują działania egzekucyjne. Nie muszą fizycznie ściągnąć długu. Wystarczy, że w ostatnich dniach grudnia zajmą mienie, np. dostarczą do banku zawiadomienie o blokadzie konta czy zajmą ruchomości i powiadomią o tym podatnika.

Z upływem 31.12.2013 r. przedawniają się co do zasady podatki, których termin płatności wypadał w 2008 r.

Podatnik musi być poinformowany o zajęciu przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Wątpliwości związane z momentem przekazania tej wiadomości rozstrzygnął ostatecznie NSA w uchwale z dnia 3 czerwca 2013 r., sygn. akt I FPS 6/12. Zawiadomienie o zastosowaniu środka egzekucyjnego, jako odrębna czynność, nie przerywa biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Stanowi jednak konieczny warunek, który musi być spełniony w odpowiednim czasie - przed upływem terminu przedawnienia - aby zajęcie składnika majątku podatnika mogło być uznane za zdarzenie przerywające bieg tego terminu.

Kłopotliwe skutki

Wspomniane rozstrzygnięcie dyscyplinuje urzędników do szybszego wysyłania zawiadomień o podjętych działaniach egzekucyjnych. Nie chroni natomiast przed wszczynaniem egzekucji tylko po to, aby zyskać więcej czasu na ściganie dłużników. Decyzje wydawane na krótko przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego są z reguły opatrywane rygorem natychmiastowej wykonalności. To pozwala na uruchomienie postępowania egzekucyjnego i zajęcie majątku podatnika, niezależnie od tego, czy rozstrzygnięcie jest zasadne. Nasuwa się więc pytanie, czy wygranie sporu z fiskusem oznacza, że podatek zostanie automatycznie uznany za przedawniony. Nie ma w tej kwestii jednomyślności.

Są wyroki stwierdzające, że wyeliminowanie z obrotu prawnego postanowienia o nadaniu nieostatecznej decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności, na podstawie którego bezprawnie wszczęto postępowanie egzekucyjne, niweluje skutki materialnoprawne takich działań, np. przerwanie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego (por. wyrok NSA z dnia 6 sierpnia 2013 r., sygn. akt II FSK 2530/11). Przyjęcie odmiennej koncepcji oznaczałoby naruszenie podstawowych zasad: pewności i bezpieczeństwa prawnego oraz zaufania do organów podatkowych.

Nie brakuje jednak zwolenników stanowiska, że umorzenie postępowania egzekucyjnego, np. po podważeniu postanowienia o nadaniu decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności czy w wyniku uchylenia decyzji wymiarowej, nie niweczy skutków podjętych czynności (por. wyrok NSA z dnia 30 lipca 2013 r., sygn. akt II FSK 2345/11). Umorzenie egzekucji nie anuluje przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Mimo że czynności egzekucyjne podlegają wówczas uchyleniu, nie można ich traktować jako niebyłych. Urzędnicy mają obowiązek przywrócić stan sprzed egzekucji, np. zwrócić zajęte rzeczy. Konsekwencje środków egzekucyjnych zastosowanych przed uchyleniem czynności egzekucyjnej pozostają jednak w mocy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.)